martes, 8 de julio de 2025

DOMINIO DE NAVARRA - VI

 6. Así habian andado unidas San Sebastian y Guipúzcoa con Nabarra, hasta que, como se ha insinuado, murió precipitado de una peña por traicion de sus hermanos y de algunos Grandes, D. Sancho el Noble el citado año de 1076, con cuyo funesto motivo se entregó dicha Provincia, y tambien Alaba, a D. Alfonso VI de Castilla, habiéndose agregado Nabarra al de Aragon, siendo el mismo monarca'el que gobernaba ambos Reines, por haber sido excluido de la sucesion al primero D. Ramon Fratricida de D. Sancho el Noble. Vuelto á ocupar el trono de Nabarra por un Príncipe de la Real estirpe, á saber, García Ramirez, volvieron tambien San Sebastian y Guipúzcoa á ponerse de nuevo bajo la proteccion de sus Monarcas por los años de 1135, aunque segun Garibay ya esto habia sucedido para el de 1125, luego que el Rey D. Alfonso de Aragon y Nabarra, llamado el Emperador, repudió á la Reina D.ª Urraca de Castilla por las causas que son notorias. Habiendo entrado á reinar en Nabarra D. Sancho el Sábio, año de 1150, otorgó á favor de San Sebastian su célebre Fuero, para que se volviese á poblar esta antigua Villa; bien que algunos otros quisieron atribuir dicho Fuero á Sancho Abarca, como Sandoval en el Catálogo de los Obispos de Pamplona, y otros á Don Sancho el Mayor, pero equivocadamente, pues en la confirmacion que hizo del citado Fuero D. Alonso VIII de Castilla, año 1202, dice este, que el primero quien dió ả San Sebastian el Fuero mismo habia sido D. Sancho, Rey de Nabarra, tio materno suyo, y nadie duda que este lo hubiese sido el expresado D. Sancho el Sábio, cuya hermana D.a Blanca, Infanta de Nabarra, fué madre de D. Alfonso VIII de Castilla, mujer de D. Sancho III, ó el Deseado, padre del mismo D. Alonso; y esta opinion siguen Garibay, Moret, Henao, y Oyenart con otros, y nada se puede dudar de ella.' Lo cierto es que este apreciable monumento es arreglado al Fuero de Jaca, así como otros muchos que los Reyes de Nabarra concedieron por aquellos tiempos, y tal fué el que dió á los del Burgo de San Saturnino de Pamplona D. Alonso de Nabarra y Aragon, hallándose en Tafalla el mes de Setiembre de 1129. Las leyes contenidas en este Fuero de San Sebastian, dice el adicionador de las Memorias históricas del Marqués de Mondéjar, son preciostsimas y están en latin, perteneciendo la mayor parte al Comercio que por mar se hacia en esta Ciudad, y pueden competir con las mejores que hasta ahora se han publicado sobre este ramo, y son casi las más antiguas de que hay noticia.3 Lo propio aseguran los Doctores Asso y Manuel en el Proemio á la Instituta Real de Castilla, última edicion de Madrid, donde recogieron los Fueros de los pueblos principales de España, confesando que las Leyes del Fuero de San Sebastian son las más antiguas y especiales que hasta ahora habian podido adquirir respectivas al comercio marítimo; es verdad, padecieron equivocacion aquellos escritores en atribuir á D. Alonso VIII de Castilla la primera concesion de los Fueros de San Sebastian, pues no hizo este monarca sino confirmarlos, á poco despues de haberse agregado la Provincia de Guipúzcoa á la misma Corona de Castilla, de todo lo cual tuvimos el honor de haber advertido á los referidos Doctores, quienes no dudamos corregirán dicha equivocacion en las ulteriores impresiones de su importante obra, que repetidas veces han dado á luz con utilidad grande de la jurisprudencia nacional. No ha merecido inferiores elogios á otros historiadores el Fuero viejo tan celebrado de San Sebastian, como se puede ver en Garibay, Sandoval, el mismo Mondėjar, y Prieto en la Historia del Derecho Real de España, y por no haberse publicado hasta ahora, sin embargo de haberlo prometido el adicionador del citado Mondéjar, no dudamos hacer un grande obsequio á los literatos en estampar aquí un códice tan particular de nuestra legislacion antigua, y en el mismo idioma latino en que está concebido, aunque bárbaro y dificultoso de entender en muchos capitulos, no obstante dos traducciones que hemos visto del propio Fuero, la una de ellas hecha por D. Pedro Cano y Mucientes, del Consejo de S. M., y la otra de ahora dos siglos, pues ni la una ni la otra pudieron ilustrar algunas cláusulas cuya oscuridad se resistia á una version más exacta y cumplida. El tenor del Fuero es como se sigue, con su confirmacion por D. Alonso VIII y D.ª Leonor, Reyes de Castilla. In Dei nomine hæc est charta auchtoritatis et confirmationis quam ego Sanctius Dei gratia Rex Navarræ filius Regis Gartie facio omnibus hominibus tam majoribus quam minoribus præsentibus et futuris qui populati sunt, et ut antea populabuntur in Sancto Sebastiano. Placet mihi libenti animo et spontanea voluntate quod dono et concedo vobis et succesoribus vestris buenos Fueros, et buenas costumes. In primis placet mihi et dono pro fuero quod non vadant in hostem et in cabalcata,' et quod supradicti populatores sint liberi et ingenui ab omni malo fuero, et ab omni mala costume in perpetuum. Similiter dono et concedo quod populatores de Sancto Sebastiano qui per mare ad Sanctum Sebastianum arrivaverint vel per terram et ad prædictam Villam cum sua mercatura venerint non dent lesdam, nec ibi, nec in tota mea terra. Hoc solum mihi retineo quod si aliquis de populatoribus ad Bajonam trosselos vel aliquam mercaturam comparaverint et per Sanctum Sebastianum transierint ut in aliquo loco vendant prædictam mercaturam donet lesdam in Sancto Sebastiano.2 Sed si in Sancto Sebastiano vendiderint prædictam mercaturam non dent lesdam. Similiter volo, et dono pro fuero, quod propriæ nabes de Sancto Sebastiano sint firmiter liberæ, et ingenuæ, quod non dent portages nec lesdam.' Sed nabes extraneæ donent lesdam, de unaquaque nabi decem solidos mee monete; de unoquoque trosello quod de nabi extractum fueri duodecim denarios de arribage, in super suam lesdam, sed minus tertiam partem quam daret pro fuero in Pampilona. Donet extraneus homo2 de unaquaque carga de piscibus sex denarios: de unaquaque carga de cera sex denarios de arribage, et suam lesdam, minus tertiam partem quam daret in Pampilona: de carga de cubro sex denarios: de carga de stano sex denarios et suam lesdam: de carga de plumbo sex denarios, et suam lesdam; de unaquaque carga de corijs duos denarios: de media carga unum denarium, et si minus fuerit nihil donet. Quicumque panem, et vinum, et carnem ad prædictam populationem portaverit non det lesdam.3 Similiter volo et dono pro fuero populatoribus S. Sebastiani ut faciant furnos, valneos, et molendinos, et possideant ipsi, et omnis generatio illorum liberos, et ingenuos, et ut Rex nullum censum non ponat in eis. Et dono pro fuero ut aliquis nos hospitetur in domibus per vin nisi voluntate Senioris domus et ut dictus, nisi Navarrus, sit populator in populatione, nisi voluntate Regis et consilio omnium vicinorum." Quicumque populaverit in Sancto Sebastiano, si debitor fuerit non respondeat suo creditori nec ipse, nec fidejusor eius usque ad duos annos. Quicum que rancuram habuerit de populatore de S. Sebastiano, veniat accipere directum in S. Sebastiano et si non voluerit accipere directum et pignora legis pectet mille solidos domino Regi." Si contigerit quod aliqua navis frangatur in termino de S. Sebastiano, mercatores navis recuperent navem et totas suas mercaturas dando decem solidos et suam lesdam sicut superius. Etiam terminum dono ad populatores de S. Sebastiano de Undarribia usque ad Oriam, et Arrenga usque ad Sanctum Martinum de Arano scilicet quod ego habet terminum illum, et totum quod ibi est de Realengo: et insuper habeant semper per totam meam terram pasqua, et silvas, et aquas in omnibus locis sicut homines habent qui in circuitu sunt.'

Et ubicumque populatores de S. Sebastiano comparaverint hereditatem vel atentaverint in termino de S. Sebastiano cum suis hereditatibus liberam et ingenuam sine ullo malo interdicto ulcisco, et si per unum annum, et unum diem tenuerint sine inquietatione; si quis eis postea inquietare vel tollere voluerit, donet Regi sexaginta solidos, et in super confirmet hereditatem. Similiter dono pro fuero quod non faciant bellum nec bellum cum hominibus de foris per nullo pacto, sed donet testes unum Navarrum et unum Francicum, et si testes non habuerit ponet unam juram, et quod nullus sit captus de damno, si dictas de directo, et si directum non poterit complere de suo pede reddere. Et si aliquis de populatoribus cum aliqua fæmina faciat fornicationem voluntate mulieris non det calumniam, ni si fueris maritata. Sed si fortiaverit eam, pariet ea, vel accipiat uxorem, et hoc est pariare. Et si mulier non est digna ut sit uxor illius, ille qui fortiaverit eam debet illi dare talem maritum ut fuisset honorata antequam habuiset eam secundum providentiam Alcaldij et duodecim bonorum vicinorum; et si non voluerit vel poterit hoc facere, mittat suum corpus in manibus parentum mulieris ad voluntatem illorum. Et si mulier fortiata se reclamaverit prima, vel secunda, vel tertia die, et probaverit per veridicos testes, faciat ille qui fortiaverit eam directum supradictum, et reddat Regi sexaginta solidos; post tres dies transactos, nihil valeat ei. Et si aliquis contra vicinum suum arma traxerit lanceam, espateam, mazam, vel cultellum pariet mille solidos, vel perdat pugnum, et si unus occiderit allium pariet quingentos solidos; et si unus allium cum pugno percuserit, vel ad capillos aprenderit pariet sexaginta solidos et si in terram jactaverit pariet ducentos solidos.2 Et si aliquis in domo vicini sui intraverit vel pignoraverit, traxerit per vim pariet vignite quinque solidos domino domus, sed si fidanza fuerit vene debet pignorari sicut est Fuerum Martinus Regis: non accipiat calumniam de ullo homine de S. Sebastiano nisi per laudamentum de duodecim bonis vicinis.3 Et nullus ex hominibus de S. Sebastiano vadat ad judicium in nullo loco, nisi intus in S. Sebastiano, et si homo de S. Sebastiano fuerit in ventus foras in aliqno loco, et homo de foris habuerit rancuram de illo, veniat cum eo ad S. Sebastianum et accipiat directum Alcaldijs de foris. Et si aliquis falsam mensuram, vel pesum, vel cubitum, vel chordam tenuerit pаriet Regi sexaginta solidos.³ Et nullus hominum posit esse ingenuus contra francos de S. Sebastiano de aliquo; et homines de foris, ex quo intus in S. Sebastiano intraverit per malevolentiam aliquam vel propter homicidium quod habeat contra alium, non se debent percutere, vel ulla arma non debet tenere, et si traxerint pectent mille solidos; et si homines populatores se elebaverint et occiderint illum, qui alium percuserit non est ibi calumnia. De horto. Ubi portas habuerit, aut de vinea, quæ portas habuerit vigintiquinque solidos Seniori vineæ aut horti si persemetipsum potest illum astringere sed si persemetipsum non potest illum astringere, medietas calumnie erit Senioris villæ, et altera medietas cujus vinea erit aut hortus et ipsam calumniam debet ille qui per vim in vinea aut in horto intraverit, et hoc quod per vim rapuit reddet Seniori. Et si quiis vineam aut hortum ubi porta non fuerit per vim intraverit quinque solidos Seniori vineæ aut horti dabit, et hoc quod rapuit reddet. De Molendino: Si quis intraveris molendinum per vim viginti solidos, molendinum autem Regis quadraginta solidos. De Horto et Vinea: Tamen si aliquis fuerit in domo aut in horto atque in vineam, debeat illi calumniam si potest provare sexaginta solidos seniori vineæ, et latro devet reddere furtum seniori domus, et amitaturas tres tossigas, aut tres solidos. De arbore inciso: Si quis inciderit arborem vicini sui per vim de horto aut vinea clausa, viginti quinque solidos, et debet tornare similem arborem in eodem loco, et debet reddere fructum unius cujusque anni, quem arbor incisa deferebat seniori arboris, donec arbor sit nutrita vel ædet fructuum.³ Si in vinea plana arborem inciderit, aut in campo quinque solidos, et faciat jam dictas avenencias. Et si quis sarmentum aut vimen inçiderit in vinea aliena, de primo sarmento, aut de primo vimine pariet quinque solidos, de omnibus aliis de unoquoque duodecim denarios.

Et si aliquis coligit caules indie, si non clausum erit pariet quinque solidos, et si non potest provare testimoniis debet jurare ille qui negat et si voluerit qui provat potest illum tornare per bataillam.' Si custos vineæ aut campi videt aliquim intrantem in vineam aut þascentem campos custos probabit per suam juram, et alius dabit calumniam; sed si custos vineæ fuerit verberatus in die, si non potuerit probare per testes, accipiat juram de illo de quo fecit querellam; si vero nocte verberatus fuerit levabit ferrum, ille de quo fuerit querella, si non fuerit verberatus, pectabit custos vineæ quadraginta solidos. De Domo. Si aliquis intraverit aliquam domum nocte postquam portæ erun clausæ, et domus ignis erit extinctus, et homines jacuerint, senior domus; aut sua familie audierit illum et voluerit illum prendere et ipse, qui intraverit domum se voluerit defendere aut fugere, et in defensione illa erit mortuus, non debent inde homicidium pariare; tamen si capiunt illum vivum, non debent illum interficere postea, sed Senior domus potest illum facere redimere, si vivus fuerit captus et redemptio illa erit sua tota, sed reddere debent hominem baiulo Senioris Villæ, et Senior domus potest cum dimittere, si non accipit ab eo redemptionem, et ideo non habet Senior Ville calumniam super seniorem domus, ni si dimiserit illum, et postea alter fecerit inde damnum de captione illa Senior domus non debet illi respondere. Et si aliquis ex parentibus interfecti dicet illi qui hominem interfecit. Tu occidisti parentem meum alio modo et non in domo tua in secreto debet jurare et salvare perfectum, quod sic interfecerit illum nocte in domo sua, et non per aliam malivolentiam nec per aliam inimicitiam, et exierit inde sanus et illesus, parentes debent firmare, et ille non debet homicidum dare, sed possunt facere, bellum si ambobus placet; sed hoc non est forum nec capitula ex parte nostra fuit inventa. De homine mortuo: Si quis moritur et non fecerit testamentum ad obitum mortis et remanserint parvi filij et mater duxerit alium maritum parentes filiorum posunt partire, et cognoscere partem filiorum patris et dare fermes, et accipere, et si mater voluerit filios suos cum honore et habere, debet dare mater bonas fianzas parentibus filiorum, quod quando filij pervenerint ad perfectam ætatem, reddat illis prædictum honorem, et habere; et si filij interin obeuntur illam hereditatem et honorem, et habere, debet tornare unde venit parentibus suis. Et si filij fatiunt donatibum antequam perveniant ad ætatem duodecim annorum, non habebit stabilitatem. De hæreditate abolorum non potest facere donatibum nis solummodo unam vineam, aut unam terram, aut unam domum. Si duas domos, aut tres habeat aut unam hereditatem, et hoc filio aut filie suæ bene potest dare inde filijs atque filiabus suis, quando acceperint filij uxores, aut filiæ maritos. Si quis facere voluerit donatibum de casis abolorum, et non habuerit, nisi solummodo unam casam, non potest facere donatibum sed bene potest mandare pro anima sua clericis, aut Ecclesijs vel Parenti.2 De locatione: Si quis locaverit domum de aliquo probo homine Vil'æ et si ipsemet dominus se voluerit mutare in illam domum, qui locaverit domum exeat de domo, et reddat pretium Seniori domus de quanto extitit in illa domo. Et si cellarium atque palearium, aut orreum, aut aliqua vasa locaverit, non relinquet vsque ad suum terminum; tamen si ille qui domum locavit vult ire Jerusalem, aut in aliam Patriam aut Villam causa stationis dabit pretium de quanto steterit. Sed si vult stare in Villa, in alio loco, aut in Villa uxorem ducere et uxor domum habeat dominus domus suum pretium non perdat.3 De falso testimonio: Si aliquis dixerit aut fecerit falsum testimonium et alius potuerit illud probare inde cum testimonijs alijs, postquam unus annus, et dies unus erit transactus emendabit cui perdere fecit ttotam perditam, et qui fecit testimonium in mercede. Senioris terræ erit.

Sed si cum testibus non potest probare duellum potest se salvare, et si victus de bello erit enmendabit, sicut supra scriptum. Sed si duellum poterit vincere ille qui probat, dabit quingento solidos de calumnia, et erit homicida de illo, quem probare voluit et de parentibus suis: Sed si in secundo anno illum non apelaverit nunquam amplius respondebit neque ille amplius debet illum apelare, quod si faceret calumniam daret ducentos et quinquaginta solidos. De marito: Si maritas uxoris moritur et habet inde filios, et postea vult ducere alium maritum mulier illa debet parare totum quantum exampliavit cum suo marito primo cum filijs habere et honore per medietatem: Sed si mulier habet hereditatem aliam aut de Patrimonio, aut aliquo modo an-tequam duxisset maritum non dabit inde portionem filijs, et sic est tam aprendat duos maritos aut tres, et de omnibus habuit filios et filij interin non heredabunt partem matri: et postea adhuc ducit alium maritum, tunc venient filij, et que sua erunt illis parent dabit uniquique partem de examplamento quod fecit cum patribus suis de alia causa non.' Et si filij sunt parvæ ætatis aut magnæ, et nolunt partire mater non potest illos, et si filij volunt partire bene possunt distringere matrem cum justitia Regis, et si filij sunt parvi, et pater eorum ad obitum suum fecit cabezaleros, possunt partire et dare firmes si volunt, et etiam vendere, et impignare hereditatem ad opus filiorum et habebit stabilitatem et cabezaleri possunt distringere matrem pro filijs, et mater non potest distringere cabezaleros, et si eveniet causa quod mater dividat aut non dividat, si voluerit ſacere de hoc, quod illi pertinet, aliquod donativum suo marito aut quod libet bonum in illum donativum si dat, inde firmes habebit stabilitatem; et si venit ad obitum mortis, et facit inde donativum de hoc quod illi pertinet, non sunt ibi firmes necesse, si solummodo cabezales, et cabezaleros non debent jurare, sed debent dicere: de eo et suis animabus nos audivimus, et vidimus hoc donativum facere, et si non sunt ibi cabezaleros Capellanus Parochies valebit.3

Et est causa ut mulier aut homo sit districtus fortiter ad obitum, et non erunt ibi homines nec capellanus, si sunt ibi due mulieres legales, valebit illarum testimonium quemadmodum de cavezaleros. Et si aliquis moritur in eremo loco, et erit ibi unus homo aut una fæmina valebit testimonium quemadmodum de cavezaleribus. Et si maritus facit donativum absque authorizamentum mulieris de hoc quod pertinet mulieri, non valebit, et si facit donativum de hoc quod sibi pertinet, valebit; et si mulier audit facere donativum, et est in illo loco, et tacet, sed si non authorizat non valebit.' Et si mulier vivit et maritus moritur, quanvis sint ibi filij quantum mulier voluerit stare it viduitate erit domina et potentisima de toto habere et honore. Et si mulier habet filiastros et filiastri non diviserunt cum illorum patre partem illorum matris habebunt filiastri illi in honore et in habere de illorum matre maritus examplavit cum illorum parte antequam duxisset instam aliam uxorem; sed in partem patris quantum mulier voluerit stare in viduitate, non habebunt partem in illo honore. Sed illum habere mobile dividetur et ipsa manente in viduitate non potest vendere nec mittere impignus illum honorem de filiastris. Se hoc quod pertinet filijs et filiabus suis potest vendere et impignare, si necese est, sibi et necesitas illa sit nota à parentibus vel vicinis etiam per famem filios suos potest vendere.' Si filia remanserit parva postea pervenerit ad perfectam etatem et quisierit matris partem, de illo honore et de habere suæ matris, de hoc quod erit præsens habebit partem in parte patris, et si filius dixerit plus habetis de meo patre, et mater dixerit non, filius potest inde habere unam juram de sua matre; et si cavezalerij volunt partire et abolus petit pro suis nepotibus, et dat fidanzias et accepit filius authorizando valebit et habebit stabilitatem. Et quando venerint filij ad portionem debent filij partire et pater et mater debent eligere in omnibus hereditatibus; et si aliquis volebat dare in illa hereditate filiorum lucrum et mater voluerit illam retinere eundem pretium quam alius retineat. Omnes populatores de Sancto Sebastiano de dualicumque ministerio fuerint faciant suum lucrum sine latrocinio, et traditione.2 Nullus homo qui hospitatus fuerit in aliqua domo S. Sebastiani pro nullo debito nec per fidanzariam non debent illum abstrhaere de domo, nec suum habere, et si merinus vel aliquis homo monstrabit sigillum Regis, Seniori domus non respondebit de hoc illi.3 Quicumque fidantiam tenet pro suo habere querat pignus ad suam fidantiam, et si fidantiarius monstraverit pignus mortuum quod valeat minus tertiam partem, accipiat illud pignus et hoc de tertio in tertium diem. Sed si bestiam vivam dederit accipiat illam vel antea vel postea. Sed si debitum plus valuerit centum solidos mostret illi caballum vel mulum vel mulam, vel equam vivam et si suum habere valeat centum solidos, mostret illi bestiam quæ valet viginti solidos, et si quinquaginta mostret bestiam de decem solidos, et si non potuerit dare pignus, sicut est supra scriptum, mostret illi sigillum Regis, et si volet intertiare sigillum Regis in crastina vadat cum Seniori. Villæ et querat sexaginta solidos, et mittat in carcere Regis quosque habere habeat, et engentes de illas bestias sint decem et octo denarij inter diem et noctem, et si est asinus novem denarij, et si ipse fidantiarius steterit in captivitate unaquaque nocte pectet sexaginta solidos ille pro quo est captus: et si fecerit pectare illud habere; redeat illi ad duplum, et si fianza se apellaverit ad aucthoritatem donet inductias quinque dies, si est interra Regis, et si extra decem dies; et si est ad Sanctum Jacobum unum mensem, et unum diem, ad S. Egidium unum mensem et unum diem; in Jerusalem unum annum et unum diem, et si ad prædictos terminos non veneri donet illi suum habere sine interdicto.' Et ubi in venerit pignus de sua fidantia, quod accipiat illud de debitore ad debitorem mostret signum Regis, et si negaverit accipiat fidiatorem de directo, et si manifestum erit paguet illum vel habeat suum amorem, et si sigillum Regis fregerit pectet sexaginta solidos, et si nullus homo fecerit testimonium pro nulla re non debet illi suum habere, et si dixerit quod non memini, debet ille jurare quod non meminit. Et si ullus debitor vel autor negaverit al demandador suum habere, si poterit probare cum testimoniis, et pectet censum cum quinque solidos de calumnia, et illa medietas calumniæ erit de Domino Villæ, et alia medietas Seniori, cujus est census, qui probabit eum, et si non poterit probare ut accipiat suam juram, et donet illi fidantiam, et amplius non requirat aliquid de hoc, et si voluerit tornare, et non crediderit per suam juram de qualicumque habere, quod sit det decem solidos nmonetæ Regis, amplius ut tornet per forum. Et ille homo, qui portaverit ferrum ut sit francus.qui non habeat ferrum portatum nec sit faber et ille homo qui portaberit ferrum ut juret quod non est faber, nec unquam levabit ferrum, nec ille, nec aliquis homo, vel fæmina non habeat illam, fetillam factam in hoc ferro, per quam ille homo perdat suum directum quiquerit istuum habere et juret, quod non debet istud habere quod quoerit, et antequam levet istum ferrum ut habeat sit misus in manu fidelis, sive in auro vel in argento et si ille homo qui levabit se ferrum ardet, quatenus reddat faver Seniori, qui quoerit, et pectet sexaginta solidos Seniori Villæ, et si se salvat ut pectet ille homo qui requirebat sexaginta solidos Domino Villæ, et si ferrum non portavit postquam fidantia est data ille in qui remanet, ut pectet decem solidos et calumnia ferri est tertia pars Regis, et alia tertia pars Almirantis, et alia tertia pars Alcaldij.' Omnis Trosellus, qui veniet ultra portuus ad S. Sebastianum postquam amplius una nocte iacuerit det sex dennarios hospiti suo de hostalage, et medium trosellum det tres dennarios, et si carga de corijs duos dennarios, carga de stagno det duos dennarios, et carga plumbi duos dennarios, et tota carga de peis quæ veniat per mare de una nocte amplius det suo hospiti duos dennarios," carga piperis sex dennarios, carga ceræ det duos dennarios, carga de motolinas det duos dennarios, carga de daguinas duos dennarios, carga de corijs Bacarum duos dennarios, carga de boquinas det duos dennarios; Trosellus de justanis, si est venditus in domo hospitis det ille qui... quinque solidos, et si venditur per peccas det pecca unum dennarium, et corda et lasarpillera, et trosellum de si est de lino, et trosellum de drapos de lana duodecim dennarios, et si est venditus per peccas, et peccam unum dennarium et corda et velfore, vel quintal empto quatuor dennarios, et de stagno quatuor dennarios, et de plumbo duos dennarios, et de montolinas si se veendit det emptor de la docena una mealla, et de coleginas.... et la peena de conelli et de gates salvages la doscena un dinero et de gates domesticos una mealla, et de docena de cera mealla, et de docena piperis dos dineros, et de docena de incensi dos dineros. De bestia si se vende in suo hostal un dinero, et la sola, et.si est de cinco solidos cujus, et si valet magis de cinco solidos det duodecim dennarios, et si habet bast similiter, et de docena de bulpinas unum dennarium, et de ciento de esquirolus unum dennarium, et de ciento de librunas unum dennarium, et de la docena de boquinas unum dennarium. Traca de coriis bobinis duos dennarios, et de dimidia unum dennarium, de unoquoque coris unum dennarium, et de corijs cerbinis similiter: et si hospes vult habere partem, in qualicumquæ habere, qui se vendiderit in sua domo potet habere partem, si donat dimidietatem habere, et si est particeps non accipiat hostalage. Et ego dono pro fuero populatoribus S. Sebastiani ut in unoquoque anno ad capput anni mutent Præpositum et Alcaldum.2 Et dono pro fuero populatoribus S. Sebastiani ut ubicumque sint in mea terra aut in mea curia accipiant judicium secundum fuerum S. Sebastiani.3 Notum sit tam præsentibus quam futuris quod ego Alfonsus Dei gratia Rex Castellæ et Toleti, una cum uxore Aleonor Regina, et cum Filio meo Ferrando, libenti animo et voluntate spontanea concedo in Regno meo et confirmo vobis universo Concilio de Sancto Sebastiano presenti, et futuro omnes Foros, consuetudines, et libertates videlicet de terminis, de Foris, et consuetudinibus, et pedagijs libertatibus, et alijs rebus, quas Sanctius Filius Regis Gartie quondam Rex Navarræ avunculus meus vobis dedit et concessit in Regno suo, cum eandem Villam de nobo construxit, sicut in instrumento ab еоdem vobis conceso plenius et expresius continetur, et omnia prædicta firmiter observentur, et praæsens sigillum meum plumbeum apponi præcepi. Si quis vero contra hoc præceptum egerit Regiam indignationem incurrat et Regie partimille aureos in tanto persolvat et damnum super hoc, illatum restituat duplicatum. Facta Charta apud Burgos Rege exprimente XVI die mensis Augusti æra M.CC.XL.

++++++++

(1) Que los de San Sebastian no vayan á hueste ni cabalgada. (2) Que los de San Sebastian que viniesen con mercaderías á ella, no раguen derecho, ni allí ni en todo Nabarra, vendiéndolas en San Sebastian; pero pasándolas de San Sebastian adelante, que los paguen en San Sebastian. (1) Que los navíos de San Sebastian sean libres de derechos. (2) Derechos de entrada que debian pagar los extraños por los géneros que conducian. (3) Que no paguen derecho los que condujeren bastimentos á San Sebastian. (4) Que el Rey no ponga ningun censo á los hornos, baños y molinos que se fabricasen en San Sebastian. (5) Que ningun extraño se avecindase en San Sebastian, sin consentimiento del Rey y de todos los vecinos. (6) Que el vecino de San Sebastian deudor, ni su fiador, no estén obligados á satisfacer al acreedor hasta pasados dos años. (7) Que cualquiera que hubiese queja contra algun vecino de San Sebastian. viniese al mismo San Sebastian á poner su demanda, pena de pagar al Rey mil sueldos.

(1) Que los términos de San Sebastian sean desde Fuenterrabía hasta Orio, y desde Arrenga ó peña de Arando hasta San Martin de Arano, todo lo que era Realengo, y que los vecinos de San Sebastian gozasen de pastos, montes y aguas en todo el Reino.

(1) Que cualesquiera yecinos de San Sebastian que comprasen heredad en término de dicho pueblo, la gozasen libremente y sin ningun censo, y si despues de haberla poseido pacíficamente por un año les perturbase alguno en esta posesion, pagase al Rey 60 sueldos, quelándoles firme la heredad.

(1) Que ninguno de San Sebastian venga á desafío con hombres de fuera, sino que presente dos testigos, uno nabarro y otro francés, y si no hallare testigos preste juramento. (2) Pena de los que trajesen armas contra sus vecinos, los matasen, hiriesen, agarrasen de los cabellos ó arrojasen al suelo. (3) Pena del que entrase con fuerza en casa de su vecino, ó le sacase violentamente de ella. (4) Que ningun hombre de San Sebastian sea requerido en otro Lugar, sino solo en San Sebastian, y segun el Fuero de ella, no debiendo reconvenirsele por el demandante ante los Jueces ó Alcaldes de fuera. (5) Que los que tuviesen pesos y medidas falsas paguen al Rey 60 sueldos.

(1) Pena de los que entrasen por fuerza en viña ó huerta ajena, que estuviesen cerradas con puertas ó sin ellas. (2) Pena de los que entrasen por fuerza en molinos. (3) Que el que cortase ó arrancase árbol de su vecino en lugar cerrado con seto, pague 25 sueldos, debiendo además plantar otro igual árbol en el mismo paraje, y contribuir al dueño del árbol arrancado con el valor del fruto que hubiese dado cada año hasta que llegare á ser fructifero el nuevo árbol sustituido en su lugar. (1) Pena del que cortase sarmiento ó verga en víña ajena.

(1) Pena del que hurtase coles ó berzas de huerta cerrada ó abierta, y modo de probar el hurto por desafío.

(1) Que si cerradas las puertas, apagado el fuego y acostados los doméstlcos, entrase en su casa alguno, y habiéndole sentido el amo ó su familia, tratase de defenderse el agresor, y en esto lo matasen, no incurran pena de homicidio; pero que cogiéndole vivo, lo podrá rescatar dicho amo de la casa entre- gándole á la justicia de la Villa. Mas si los parientes del que así fuese muerto dijesen al matador haberle muerto, no conforme se ha dicho, sino por enemistad ó rencor, en tal caso deberia jurar el amo de casa, y si quisiesen unos y otros podian provocarse á desafio para la decision de tal contienda. (2) Muerto el padre dejando hijos menores sin hacer testamento, y volviendo.á casar la madre viuda, los parientes de dichos hijos menores podrán encargarse de su legítima paterna. Y cuando la madre quisiese cuidar de sus hijos de primer matrimonio y su hacienda, deberá dar á los parientes filanzas de devolverla, caso que llegasen á ser mayores, la misma legítima ó hacienda; mas muriendo los hijos en minoridad deberán volver sus bienes al tronco comun,

(1) Que no valga la donacion que hiciesen dichos menores ántes de llegar å 12 años. (2) Que quien no tuviere más de una casa ó heredad de sus abuelos, no pueda dejarla, sino á clérigos ó iglesias en sufragio de su alma, ó algun pariente. (3) Que si algun vecino tomase en alquiler casa, pajar, granero, y ántes de cumplirse el tiempo del arriendo quisiese habitar en la casa alquilada el mismo dueño de ella, salga el inquilino pagando solamente la renta de hasta entónces entendiéndose lo propio de aquel que teniendo casa alquilada fuese en romería á Jerusalem ú otra parte: el marido deberá pagar tambien la renta de la casa habitada por la mujer, aunque él estuviese en otra partę.

(4) Que el que levantase falso testimonio, probándosele con testigos la calumnia, resarza los daños al calumniado, y quede su persona á disposicion del Juez, y cuando se le probase haber proferido falso testimonio en desafio, saliendo vencedor el que fué calumniado, pague lo mismo.

(1) La viuda que contrajese con otro, ó dos ó tres maridos, teniendo hijos de los primeros, que manifieste los gananciales adquiridos con cada uno de dichos maridos durante matrimonio, debiendo entregar la mitad á los respectivos hijos; pero nada partirá con ellos de los bienes que obtuvo por otro título, y ántes de contraido el matrimonio. Que quede á la voluntad de los hijos el repartir la dicha herencia con la madre, recurriendo si fuese menester, á la justicia del Rey. entendiéndose lo mismo de los ejecutores testamentarios del padre siendo los hijos menores. (2) Que valgan los testamentos abiertos ó nuncupativos, con sola la declaracion de los cabezaleros, y cuando por el peligro repentino de muerte, no pudieran hallarse estos, bastará el testimonio del Cura de la Parroquia, y cuando ni á este se le pudiese encontrar, sea suficiente la intervencion de dos mujeres; y que generalmente muriendo alguno en desierto, no sea necesario más de un testigo, hombre ó mujėr, para que valga la última disposicion.

(1) Que no valga la donacion que hiciese el marido de los bienes de la mи- jer, sin consentimiento de ella.

(1) Que la viuda, manteniéndose en estado de viudez, sea absolúta usufructuaria de los bienes de sus hijos, pero si tuviese hijastros al mismo tiempo, no lo será de los bienes que estos heredaron de su madre, mas si del padre comun. Por consiguiente, no podrá dicha viuda vender ni empeñar los bienes maternos de sus hijastros, pero sí. los de sus hijos, con tal que interviniese notoria necesidad, pues aun por remediar, el hambre podrá empeñar á los mismos hijos. Todo e'lo es conforme al iuero de Nabarra. (2) Que todos los vecinos de San Sebastian, de cualquier oficio que sean, hagan su lucro sin latrocinio, ni faltar á la buena fé. (3) Que ningun hombre que estuviere hospedado en alguna casa de San Sebastian sea arrestado sacándole de dicha casa, por deuda, ni fianza, ni tampoco se le. embarguen sus bienes, y aunque el Merino ú otro Ministro mostrase al dueño de la casa el sello del Rey, no deberá responder de ello.

(1) Numeracion de géneros y mercaderías que venian á San Sebastian, y el derecho que á proporcion de su valor se pagaba por su almacenaje. (2) Que al principio de cada año se muden en San Sebastian Jueces y Alcaldes. (3) Que á los vecinos de San Sebastian, donde quiera que se hallen en todo el Reino, ó en su Córte, se les haga su derecho segun fuero de San Sebastian.

No hay comentarios:

Publicar un comentario